палла ц сасоа та пел
ав. тӗр. и1ау «вьючное животное, верховой *конь#^чӑ|теРет ӑлав ~тут. олау;
—»— игиу «род, потомство»~чӑв. ӑру; виҫ, виҫҫӗ т. ыт. те,
—»— Ъит£щ «горох»~чӑв. пӑрҫа^тут. борчак;
Ис
чав.
30
31
9. 1. Ав. тӗр. й~чӑв. е (=э)
Авалхи тӗрӗк чӗлхинчи й са-сӑ, 6 сасӑ пекех, каланать.
Авалхи тӗрӗк ҫырӑвӗнчи тутапа калакан й сасӑ анаэд чӑваш чӗлхинче тута вӑйне пӗтӗмпе ҫухатнӑ. Тури чӑваУ сен хушшинче, урӑхла каласан, вирьял калаҫӑвӗнче, ава^ тӗрӗк чӗлхинчи й саосӑн вӑйӗ пӗтмен. Литература чӗлхй че ҫӳрекен ӗ саспаллипе палӑртнӑ сасса хӑшпӗр вирьял ^ вашӗсем, тутарсем е саспаллипе палӑртнӑ сасса каланӑ тута вӗҫҫӗн калаҫҫӗ. Тӗслӗхсем:
ав. тӗр. Ъйг- «стягивать, затягивать»~чӑв. пӗр~тут. б&р; —»— Ъй4- «кончаться, заканчиваться» ~ чӑв. пӗт бет;
—»— .щгӑк «сердце~чӑв. чӗре ~?гут. йерэк; —»— «сто»~чӑв. ҫӗр~\тут. йез; —»— кй1 «зола»~чӑв. кӗл~ тут. кел; —»— кшпйӑ «серебро»~чӑв. кӗмӗл ~тут. кемеш; —»— кйгк «меховая одежда, шуба» ~чӑв. кӗрӗк; —»— кй4- «ожидать»~чӑв. кӗт ~тут. кет.; —»— кйг «осень» ~чӑв. кӗр.~тут. кез; —»— зйг- «очищать, процеживать»Щчӑв. сӗр^туг. —»— Щӑ «сновидение» ~ чӑв. тӗлӗк~тут. теш т. ыт. те|
9. 2. Ав. тӗр. й~ч&в. ӑ (=§)
Ку теслӗхсенче те авалхи тӗрӗк чӗлхинчи й сасӑ чӑвав чӗлхинче тута вӑйне ҫухатнине, ҫав вӑхӑтрах тутар сӑмаз! сенче каллех тутапа калакан сасӑ пуррине куратпӑр: ав. тӗр. ]йк «цоклажа, вьюк, груз»~чӑв. ҫӑк^тут. йекщ —»— ,щкйп- «поклоняться, кланяться» ~чӑв. ҫӑкӑн; —»— кйпййг, кйп1й2 «день; днем»~чӑв. кӑнтӑр^щ кендез;
—|— зипи «копье»~чӑв. сӑнӑ;
—»— зйрйг£й «метла» ~чӑв, шӑпӑр ^тут. себер т. ыт. те.
Ҫапла вара, авалхи тӗрӗк сӑмахӗеенчи й сасӑ чӑва чӗлхинче тута вӑйне ҫухатнӑ. Анчах авалхи тӗрӗк чӗлхинч й сасӑн тута вӑйӗ хӑшпӗр ҫӗрие упранса юлнӑ. Тутар тӗс лӗхӗсенче е саспаллипе кӑтартнӑ сасӑ тӑрать.
9. 3. Ав. тӗр. й~чӑв. § (~й)
ав. тӗр. дйп- «ходить, двигаться» ~чӑв. ҫуре^тут. йер; —»— Ш#тӑ «пуговица» ~ чӑв. т§ме ~тут. теймэ; —»— Шг ' «ровный, плоскйй» ~ чӑв. тҪрӗ^\тут. тв «прямой»,
9. 4. Ав. тӗр. й~чӑв. о, у (—и)
ав. тӗр. кйсШп «толстая кишка» ~чӑв. кутана, котанщ пушк. кутэн.
Эпир авалхи тӗрӗк чӗлхинчи пӗрремӗш сыпакри 9 уҫӑ сасӑ хальхи чӑваш чӗлхинче мӗнле уҫӑ сасӑсене турре кил-нине нумай тӗслӗхсенче сӑнарӑмӑр.
Авалхи тӗрӗк чӗлхинчи 9 уҫӑ сасӑ чӑваш чӗлхинче те 9 уҫӑ саеса тӳрре килет (2-мӗш таблицӑна пӑхӑр), анчах та ҫак икӗ системӑра пӗрпеклӗх кӑна мар, чӑп-чӑпар уйрӑмлӑх пурри куҫа уҫҫӑн курӑнать. Ҫак чӑпарлӑх чӑваш чӗлхин чи хирӗҫӳллӗ, чи (гавлашуллӑ тата ӑнланса илме йывӑр уйрӑм-лӑхӗ пулса тӑрать. Ҫавӑнпа та ӗнтӗ чӑваш чӗлхи ытти тӗрек чӗлхисем хушшинче хӑйне уйрӑм вырӑн йышӑнать тетпӗр.